Kodeks rodzinny i opiekuńczy reguluje stosunki pomiędzy osobami fizycznymi, wynikające z zawarcia związku małżeńskiego, pokrewieństwa oraz opieki i kurateli. W każdej z tych dziedzin mogą powstać pomiędzy zainteresowanymi konflikty, które rozstrzyga sąd w formie wyroku lub postanowienia.
Kodeks rodzinny i opiekuńczy reguluje stosunki pomiędzy osobami fizycznymi, wynikające z zawarcia związku małżeńskiego, pokrewieństwa oraz opieki i kurateli. W każdej z tych dziedzin mogą powstać pomiędzy zainteresowanymi konflikty, które rozstrzyga sąd w formie wyroku lub postanowienia.
Wyrok zawsze zaczyna się od słów: „W imieniu Rzeczypospolitej Polskiej” i zawiera datę, oznaczenie sądu, imienny skład zespołu orzekającego, imiona i nazwiska stron, przedmiot sporu i treść rozstrzygnięcia. Podobne informacje zawiera też postanowienie, z tą tylko różnicą, że nie odwołuje się do autorytetu Rzeczypospolitej Polskiej, co nie oznacza, że moc prawna postanowienia jest mniejsza niż wyroku.
W sprawach małżeńskich przedmiotem sporu są najczęściej: rozwód, separacja i zniesienie wspólności ustawowej małżeńskiej. W każdej z tych spraw rozstrzygnięcia zapadają w formie wyroku, chyba że strony zgodnie wnoszą o separację lub sąd rozstrzyga o zniesieniu separacji – wówczas orzeczenie zapada w formie postanowienia.
W procesie rozwodowym każda strona ma prawo żądać ustalenia winy za rozkład pożycia małżeńskiego, ale także obie strony zgodnie mogą wnosić o pominięcie rozstrzygnięcia o winie. Ponadto przedmiotem rozstrzygnięcia w wyroku uwzględniającym powództwo zawsze będzie orzeczenie o władzy rodzicielskiej, sposób kontaktowania się z małoletnimi dziećmi, jeśli taka potrzeba zaistnieje, ustalenie obowiązku alimentacyjnego dla małoletnich dzieci pochodzących z małżeństwa, ale także dla małżonka, który złoży Wniosek w tym przedmiocie oraz ustalenie sposobu korzystania przez małżonków ze wspólnie zajmowanego mieszkania. Na wniosek strony sąd może także orzec eksmisje małżonka z mieszkania oraz dokonać podziału majątku wspólnego, nabytego w czasie małżeństwa. Pamiętać należy, że jeśli sąd uzna, że brak jest podstaw do rozwiązania małżeństwa, wówczas wyrokiem powództwo oddali i nie będzie rozstrzygał o żadnych z pozostałych roszczeń zgłoszonych przez strony. Oddalenie powództwa oznacza, że małżeństwo nadal istnieje.
Orzeczenie separacji ma skutek podobny do wyroku rozwiązującego małżeństwo z tą jednak różnicą, że małżonkowie pozostający w separacji nie mogą zawrzeć nowego związku małżeńskiego, a ponadto, na wniosek każdej ze stron sad może separacje znieść, co będzie oznaczać, że stan prawny małżeństwa pozostaje taki, jak przed orzeczeniem separacji. Tymczasem wyrok rozwodowy stwierdza definitywnie koniec małżeństwa. Zdarzają się jednak przypadki, że małżonkowie rozwiedzeni ponownie zawierają ze sobą nowy związek małżeński, który okazuje się bardziej udany niż ten, który został wcześniej rozwiązany.
Procesy o rozwód toczą się czasami dłuższy czas, zwłaszcza gdy strony chcą udowodnić winę za rozkład pożycia lub gdy konflikt dotyczy kontaktów z małoletnimi dziećmi. Wtedy zdarza się, że jedna ze stron, która opiekuje się małoletnimi dziećmi, pozostaje bez środków do życia lub nie jest w stanie zaspokoić usprawiedliwionych potrzeb rodziny. Wówczas ma prawo wystąpić z wnioskiem o zobowiązanie drugiego małżonka, aby na czas trwania procesu wykładał odpowiednie sumy na utrzymanie rodziny. Takie rozstrzygniecie zapada w formie postanowienia i jest zaskarżalne do sądu II instancji. W przypadku orzeczenia rozwodu rozstrzygnięcie o zaspokajaniu potrzeb rodziny z mocy prawa upada, a w wyroku rozwodowym sąd na nowo orzeka o obowiązku alimentacyjnym.
Spory powstaje na tle pokrewieństwa dotyczą ustalenia pochodzenia dziecka. W sprawach tych z powództwem może wystąpić też prokurator lub wziąć udział w toczącym się już postępowaniu. W przypadku ustalenia ojcostwa w wyroku sąd zasądza także alimenty od ustalonego ojca, chyba, że pozwany w ogóle nie jest w stanie sprostać jakiemukolwiek obowiązkowi alimentacyjnemu. Wówczas matka dziecka w osobnym procesie może żądać alimentów od osób zobowiązanych w dalszej kolejności (np. dziadków dziecka).
We wszystkich wymienionych sprawach ostateczne rozstrzygnięcia zapadają w formie wyroków, jednak ugodowe załatwienie sprawy wyłącznie alimentacyjnej może spowodować, ze strony spiszą ugodę przed sądem, które postępowanie w formie postanowienia umorzy i ugodzie nada klauzulę wykonalności, co jej da moc wyroku.
W sprawach o rozwód, separację, unieważnienie małżeństwa oraz ustalenie i zaprzeczenie ojcostwa zawarcie ugody nie jest możliwe. Są to sprawy o prawa stanu, w których jedynie sąd rozstrzyga o słuszności roszczeń.
Barbara Filmanowicz
Sędzia Sadu Okręgowego
w stanie spoczynku
Liga Kobiet Polskich